Wednesday, June 1, 2011

Mizo Hnam Dan- (Thilmak thenkhat)


Mizo te hi kan ramah Christian-na a rawn luh hnu hi chuan kan thang chak khawp mai, kan sakhua kan hnawla, sakhaw thar kan bawha, kan silhfen kan paiha, sap leh vai silhfen kan in bela, kan khawtlang leh kan hawiher te a danglam zo ta. Kan mizo hnam dan kan theihnghilha, hriat pawh kan tum teh chiam lo ani ange, kan tunlai nun nen inremlo nangiang erawh kan paih ve zel a thiang tho ang chu. Kan hriat ang in Mizo te hi ziak leh chhiar kan neihna a la rei lova, dah that thlip thlep a awm loh avang hian chipchiar takin kan Mizo hnam leh Dan lo chhuahna leh bul tanna tak chu hriat theih a nilo.
Amaherawh chu Thawnthu leh Upa titi atang te-in, tlem-a-zawng kan hre thei. Mitthi thlaichhiah kan tih te hi Tlingi leh Ngama thawnthu atanga kan chin tan niin, milulam kan tih te pawh hi Hrangkhupa leh Hawnglaia thawnthu atanga kan chin tan a ni ngei ang.
Hnam mawl lai leh tlem lai chuan Lal hmaa thubuai rem turte chu a inthuhmun deuh thuma, a rem dan pawh a inang tlangpui lo thei lo, chuvang chuan, inlaichin fu fu te chu tihdan phung (custom) ah lo chang-in, Hnam Dan (Customary Law) kan tih hi alo piang ta a ni. Mizo Dan tam tak, thangtharte tana mak leh hriatthiam har tam tak a awma, sawi sen ani lovang. Chung zing ami chu tlem lo sawi ta ila:
1. Nupui Uire: Nu, pasal pawmlai nei, an uire ngat chuan an haw em ema, ngaihdam harsa an ti. Nu uire lai a pasalin a phawk chuan, a tlangvalpa chawpin a that  thei,  thah a thiang tlat. A tihlum lo anih pawhin, an beng leh an hnar te pawh, hlehsak a thiang bawk. A duh chuan a nupui chu a hak lai hilh sak vekin, saruakin tuallai ah mi en atan banah a phuar thei bawk. Uire chu an hmusita, an endawng bawk. An fanu te pawhin pasal an hmuh loh phah fo bawk. A ruka uire pawh ran emaw, thingbul emaw tal hrilha , inpuan angai, chutilo chu Sakeiin uire nu chu a seh duh an ti.
2. Mihur zawn: Hei hi tunlai mite tan hriat a har ang. ‘Gang rape’ an tih ang deuh hi a ni. Mi awm herh, tunlaia KS kan tih ang chi, tlangval in an pawl rawn chu zawn (thutthleng min lo zawnpui teh, tih a zawn lai tak anga thluk tur)an ti a; hetiang hi hmanlaiin a awm zeuh zeuh. Mahse hremna dan a awm tlat lo. Tin,  mi duhlo chung pawngsual luih talh hi sawi tur an awm meuh lo niin a lang bawk. Lal leh Upa hnenah pawngsual thubuai thlen a awm lo tluk a ni.
3. Mi ngaihthlak: Mi banga beta, mi thusawi nagithla ru an awm thin. Hei hi Sial leh Salam chawi theihna ani. Khum a nupa mu ngaihthlak phei chu a pawi zual, inchhung atangin saifei te pawhin rawn chhunhlum sela, arte thih-in a thi mai a ni. Mi innei thar, an induh zana ngaihhlak erawh lei a kua lo. Hei hi a lar phian,.. tlem han sawi zau deuh ila, inneih atanga a zan hnihna, ‘lawi that zan’ ah hian mo lawmtu mipui an tin zawh velah mo thian nula leh a pasal thian tlangval chuan an mutna an siamsak veka, an chhuahsan ta thin a ni. Chutih lai tak chuan tlangval phawk, haw ve duh lo, sumhmuna lo awmte kha lo lutin, Mo neitu chu sutpuiah an phuar bet a, an chhuahsan a, pawn lam atang kawng an khar a, an kalh tlat a. Thenkhatin bang awngah an bih a, a then inhnuai ah an tawm a.
Mo neitu chuan mo chu an mawl biak ngeia (Kan pi leh pu-te hun lai khan Nupa te kha an in mawl biak mai thin), Mo neitu khan mo hnenah “Min va phelh teh” a han ti a, chutah sumhmuna tlangval ho khan, “chhei raw, a phelh teh chuan aw,.. a nep zo lo ani ang” ti mai maiin an lo au el vel a. Mo tan a zahthlak thei em em ani. phelh loh chi a ni silo, zak chung chungin a va phelh a, tlangval ho khan thawm an neih reng avangin mutna khua pawh kaw hek lo, tlaivar dawn dawna men a tul mai thin ani. He phawk thawh dan nu but mai hi kum 1944 te pawh khan Aizawlah ngei pawh hian an la ching fo.
Heng tlangval, phawk lo chhuah thin te hian Mo neitu sumhmun hi an suasam fo bawk. Buh denna Sum leh Suk te hi hla takah an pu chhuak daiha, Arte hi a bawm chawpin an khai bo va; Lawi-ar te an ru a, an ei a, chuti chung chuan rukru-ah an inngai miah lo. Chuvangin Lawi-ar ruk chungchanga Lal leh Upa emaw, Court emaw thleng an awm ngai lo. Thiante Mo lawmpui dan danglam tak a ber mai, infiamna ki sang tak a ni.
4. Mi thlama ui talh: A thiang lova; chutiang ti an awm chuan Sial leh Salam chawitir anni thin. Tin, mi thlama Chakai rawh pawh a thiang lova, Sial leh Salam chawi theihna bawk ani.
5. Lal tang Chhuak: Mizo Dan mak tak mai, mahse Vailen hnu-a Sawrkarin a tih tawp tak chu- Lal tang chhuak kut sil nana mi nunna laksak hi a ni. Hmanlaiin Lal leh Lal/ khua leh khua an indo fo thina, Chutiang indonna ah chuan Lal tupawh, an hmelma ten man ta hlauh sela, Lal anih avangin thah a thiang lova, tha taka enkawl tur ani zawk. Lal chu a khua leh tui ten an tlanchhuak mai thin.
Amaherawhchu an chhuah hnu-ah, a lawmna ang ziazangin, a mantu Lal khua leh tui te zing ami, a remchang apiang, mi pakhat tal chu, Lal tangchhuaka thu pekin, an tihlum thin a ni. Chu chu kut silna an tia, tual that-a chhiar pawh anilova, Lal meuh tang chu a zahthlak ve a, hei vang hian tih tur ve rengah an ngai. Chutia a khua leh tui ami an lo that mai chu a mantu Lal pawh khan huat awm tak a ni na a, a haw miah lo; a rilru takin a Amen pui tlat zawk ani.
6. Tlangchil: Mizo danah chuan tlangval ho thu hi ngaih pawimawh ani thin. Lal leh Upa pawh Zawlbuka tlangval thil tih leh inrel-bawlna-ah an in rawlh zen zen lo. Misual, awm tha duhlo, mi tawrawt, kut-kem nei tih vel hi chu Lal leh Upa-in an chungthu an rel hmaiin tlangval ho in an zilh mai thin ani. Chutiang misual chu Zawlbuk-ah tlangval hovin an dinhuala, mei an timit a, Val Upa thupek ang zelin, an sika, an piai a, an nam kata, an benga, Val Upa-in a tawk a tih hunah an bansan chauh thin, hei hi Tlangchil an tih chu a ni.
7. Sawi: Nula leh tlangval inrimna kawngah nula Pa-in a fanu inleng te lo ti nawmnah-in, fate a lo-u-chhuakin tan ta sela, tlangval hovin an sawi thin. An sawitur pa in-ah chuan tlangval leh mipa naupang, thingnawi fawm zawng zawng an va lenga, a in neitute an chhuahtir veka, In chu an sawi nghing ta chiam mai thin a ni. A chang phei chuan bangte an tlawlh thla a, In chu an namthlu hial thin a ni. Hetiang sawi chhungkua leh a hmeichhiate tan hian zahthlak tawp a tling, pasal pawh hmu lo leh khawtlang ina a thinhrik te hial an awm.
Sawi tur tam tak a awm, mahse thenkhat tan hian thu sei pui pui ziah lo helh awl awl kan tam thin sia, a chhunzawmna te kan la ziak leh ang chu, hei chauh nilo hi sawi tur tam tak a awm ngei ang, keini aia hria, mithiam zawkte rawn chona ni pah fawmin kan hriat te i thawhkhawm teh ang u!
NB: Thu thenkhat lakna te:  Zo-Zia, J.Malsawma (Thanpuii pa), 2000 Edition, Mizoram publication Board, Aizawl

16 comments:

H.Vangchhia said...

A ngaihnawm tiah tiah hle mai. Hriat loh pawh a awm nawk bawk.

nancy said...

bengvar thlak hle mai

Hmelthatea David said...

@H.Vangchhia, he post tho hi misual.com lam ah i chhiar toh tho ka ring naa, ka blog lamah pawh dah ve hrim hrim teh ang ka tih vang a nia, i ti lawmawm e
@nancy, i lo lenluh vang leh i comment vangin ka lawm e,.. lo lenglut fo dawn nia

Tetea said...

Post tha tak a ni! Hman deuh khan keipawh Mizo Hnam Dan copy kan chhungte pakhat hian min pe hlawl mai a. A ngaihnawm khawp mai. Dan mak tak tak kan lo nei nual a ni.

Hmelthatea David said...

@Tetea, rawn chhunzawm thei la a va lawmawm dawn ve, heta ka tarlan loh Mizo hnam dan chi hrang hrang a awm ngei ang, midang pawhin lo chhunzawm thei ula a lawmawm viau ang, kan Mizo hnam dan te hi thangthar tam tak chuan kan hre kher lovang, mithiam zawkte cho chhuahna ni thei se,...

Anonymous said...

A va bengvar thlak ve.

caribou said...

A bengvarthlak hle mai. Ka thil hriat loh thenkhat ka hriat phah leh ta.

I blog chu a hmel a tha ta kher mai.

Hmelthatea David said...

@karibou nge nge i ti lawm e, ka blog hi siamlai mek a nia, ka zo thuai ang. i lo lenluh vangin ka lawm e

chawia said...

A tha hle mai,hriat loh thenkhat pawh a awm nual chu le.Mahse spelling mistake pakhat ka hmu point no.3 ah khian,"Mi innei thar, an induh zana ngaihhlak erawh lei a kua lo." heta kua tih hi kuai tih tur niawm tak a ni. Tin point no.2 ami mihur zawna gang rape ang deuha hrilhfiah chu a dik thei dawn em ni ka ti deuha,chuti a nih chuan hur vang a ni dawn si loa.

Hmelthatea David said...

@Chawia, i ti lawm awm hle mai, nie typing mistake a nih hi! ka uluk viau emaw ka tih lai hian, tihsual ka nei leh fo, keima thiam loh a ni e.
Gang rape han tih hian kan hre tho nain ka hmanna chhan chu, Pawl rawn a nih vang anie, hur vang ani em em lo, mahse, mihur awm tha duh lo leh suahsual vang niin a lang.

blackestred said...

A bengvarthlak bakah a ngaihnawm e.
Ka hriatthiam chiah loh chu Mi thlama Ui talh/Chakai rawh tih kha, Ui leh Chakai an ngaih mawh vang nge mi thlama ei siam hrim2 zawk? Mi thlamah Ar emaw lo talh ta se, a pawi lem lo tihna anih hmel chiah si lova...
A dang zel ka lo ngaichang e.

Hmelthatea David said...

@blackestred, nie mi thlama ui talh leh chakai rawh, kan pi leh pu tena thianglo tia an ngaih hi, an ngaihmawh em em vang pawh nilovin, ngaihdan atthlak kan tih zingah hian a dah tel theih awm e. Entirnan zawlzawng kan tih te, zawhte dum kawng kan kan tih te leh, uire nu sakei in a seh duh kan tih ang chi te hi, superstition kan tìh ah hian a khungkhawm theih ngei ang. Hei lo pawh hi mak tak tak, a then dik fu anga lang (coinsidence) leh awm lo tak tak leh mak tak tak te a awm nual. Mi ram kal, chau, kawngbo in mi loa fanghma, vaimim, hmazil, leh a dang dang te duh tawka a ei theih laiin ina hawn erawh a thiang lo, chutiang bawkin ei leh in tur nei tawh lo, chhuanchhama nupui leh fanau tena meialh chiah en tur an neih laia pa berin a thenawmpa buh a rut/ ru ngam lo chu 'Pa' a tling lo an ti mauh thung, rukru ah an ngai miah lo.

CCMoya said...

Hmelthatea hmel chu hmuh ve a chakawm ve aw, thu leh hla lamah kal mai la, thaviau lo maw, i Blog tlawh a manhla e.

Hmelthatea David said...
This comment has been removed by the author.
Hmelthatea David said...

@TANG TARANG, thu leh hla chu hei a hmingin ka buaipui vea, nge i sawi awmzia ka man tlat lo mai? Ka blog-a i lo lenluh ve a vangin, ka lawm hle mai,..

Anonymous said...

ngaihnawm khop mai a , a dang chu han post leh teh u a

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More