Sipai Boot

Thuamtea Khawlhring

Phung tuibur hi engnge ni ang tih ka ngaihtuah thin a, tun thleng hian ka la hre chiah lo. Chutiang bawkin sipai boot hi eng ber nge niang tih ka ngaihtuah fova, khawvel-in eng ber hi nge sipai boot nia a pawm tih te, Chamber's Dictionary-in engtinnge a hrilhfiah tih te, Hav. Pakunga Lushai-in engtin nge a sawi ve tih pawh ka hre chiah lo. Keimah hian pawmdan erawh ka nei ve a, ka pawm dan hi mi pawm dan anih loh pawhin ka vui chuang lova, ka buai chuang hek lo. Ka pawm ve dan chuan sipai boot hi chi thum a awma- (1.) A pakhatna chu puan chhah deuh tak, a rawng pawh a hring ani. A hnuai chu thelret chhah pui ani a, a rawng pawh a sang a, ngalrek thleng lai ani. Hrui sei tak anei a, thil fe a ngai. A tak hi savun ni loin puan a nih tlat avangin a zawi deuh a, ka dah sang vak lo (2.) A pahnihna chu, sipai boot han tih lemah puanpheikhawk sen ang chi kha a ni a, sipai boot-ah rau rau pawh a nep ber chi ani. Sipaiin an dawn ve thin avangin 'boot' kan han ti ve mai a, a awmnem hle. (3) A pathumna hi a ropui ber chu a ni. Savun dum a siam, khauh khawng tha tak mai ani a, a hnuai pawh thir kual khauh tak ain vuah ruih mai a, a rit hle. A rawng sang ani a, chawn thleng laia asang pawh ani thei. A hrui lah chu a han sei mai mai khawp a, ka pu bengchheta hnang hlai chen zet a ni. A thilna tur kua lah chu a tlep hian a tlep tuar mai a, sechal ek han chhuih thawih nan pawh duhthusam a ni. 

Chutiang taka pheikhawk ropui chu keini ang Tlaipui za nufa khaw naupang tan chuan mumang lamah tih mai loh chuan a hmuha han hmuh mi rual ani lova, a neiha neih phei chu suangtuah chi pawh a ni lo. Sipai, darfeng val ngei maiin thuam famkim nena an han bun khup mai hi chu a ropui dan chu namen lo tak ani a, a thawm a ring si, khawvel hi an ngam hliah hliah mai a ni. Pu Chhingtawia huan mawng hel hling hmun kan kal ngam lohna te chu sipa boot dum nena chil pherh chakin kan suangtuah fova, kan sava vehna leh kan daivahna ilo vela thingsemim hling fahran pawh a ninawm zozai lutuk deuh em a, sipai boot nena han rawt siah siah kan chak ngawih ngawih thin. 

Minaran neih phak loh sipai boot rawng sang, a suihna inphan tuak mai leh a thilna kaw tlep tuarh mai, sipai chhuti Pu Thangliana'n kan khuaa a rawn bun haw chiah kha chu damchhunga theihnghilh chi ani tawh lo. A kalna apiang ah naupang chuan kan zui duh dul mai a, Artan veng chirhdiak a han rap pherh vel leh kawng kama a hniak lang kulh kulh mai te chu kan thlir ning thei lova, Pu Hrangchuha se ek khawro a han vei chhuih phei kha chu aw, a leng thui vawn vawn teh e! Nula Lalkaii te sumhmuna mau ram a han rap tliak beih mai a, kan football neihchhun Kapsanga vawk phing chu a vawi khat chhuihah a pet keh bawk a, chu pheikhawk ropui zet chuan kan nunphung a thlak danglam hneh hle!

Kha pheikhawk namenlo tak mai kha Tlaipui khaw tlangval senoir U Chheuva'n engtinnge a lo neih ve teh khiah tih kha ka hre reng tawh lo. Engpawh ni se, chu a sipai boot turu tak mai chu Sibudar Thangliana'n a kal bopui leh ta lo kha kan khaw tan chuan malsawmna ropui tak zawng a ni.

Sunday tukah Hotunu Rinpuii te pheikhawk nawhna hawh chawpin uluk tawkin a han khuih fai a, dawrkai Vawma siai dum a bat ngei mai chu ngun fahranin a a han hnawih a. Thlan tla phunga a han nawm meuh chuan namenin a tle tawh lova, a khaw pumin darthlalang atan kan hmang lo chauh a ni! Miin raldo nana an pheikhawk vohbik ngei mai bun chuan Biak in kawng a rawn chhim zawh ngut ngut mai a, khaw thenawm kohhran thalai pawl in min lo tlawh tuk a ni lehzel chuan a tiphur kher mai.

Mikhual nula hmuh theih ngei turin tlar hmaah a han fuk pui vang mai a, uluk tawkin bawp a'n khawkherh a, ke a phut hleuh hleuh mai a. A lo lut lam a per ring lutuk chu Chairman-in sawi chhuak hial mahse pawi ati lo. Tlangval leng rei tiin khaw thenawm lam lamah nen a thang vei maw? Mikhual nula hmeltha Rozuali te ho khan han en ula, a pheikhawk atang ngawt pawh hian a duh duh thing thei a ni tih zawng in chiang thawt lo'm ni?  A hmuh zawh loh vang ni lovin a duh tui vang zawk asin. Thingrem zai thei an neih leh neih loh pawh in hre chai em ni? A putea pawhin Dharmendra a hmu tawh mai thei asin!

Ni, U Chheuva hian thangkhat lian vawi tam a lo thlir liam ta. Thangthar an lo tuai a, nimin lawka naupang inkawibah thinte kha nula an rawn ni a, tuikhur kawngah an rawn nui tak awr awr a. An nui ri a reh fel chauh tihin pasal an um nghal a, kawng kawia an rawn lan leh meuh chuan chhangchhenu an lo ni tawh mai thin. He hun inthlakthleng hi U Chheuva chuan vawi tam a lo hmu tawh. Chhuan khat an vul chhung hi rei lo a ti a, a inrin ve hmain a liam leh thin

Tih emah chuan hmu zo lo a ni bik hlei nem! Siampari te nulat laia Damveng nula kha chuan a tum ve hle kha maw. Tunah chuan an fate fa leh chhawng pawh an lo nula leh tawh a, an bulah an pite chanchin a sawi a sawi duh lo mai mai a lawm! Tlangval invawn thianghlim duh mi chu ni lo se Tlangnuam rama thingse buk hnuaiah khan leilung a lo her danglam ve tawh ngei ang. Ni, khami tuma nula thingphur a zui kha chuan a mitmei a hmuh hle kha maw, a uang duh lo mai mai alawm! Tihtak emah chuan, theikelek rah lawh saktu pawh kha tudang an ni hlei nem!

Inkhawm banah pheikhawk ropui nen an mikhual nula zaikhawmmna ina a han a chhawm lut pawh chu teuh ve ther ther tak a ni! Sipaia tangte chauh in an neih theih pheikhawk ropui tak mai bun pha chin chu mikhual nula lungfing chinte chuan dah hniam thuai hek lo, Biak in chhunga a rawn det dan sawr sawr pawh khan a rinna a tiderthawng tawh reng a; chutia a powder diak inhnawih Afghan Snow rim hre pha hial khawpa an inhnim hnai ta mai pawh chu a mak hlei nem! A mawihawih zawng pha chin a lo nih ve tawh avangin zaikhawmna inah pawh chuan a thutpui duh lo ani mai a, a ep lam kilkhatah a ngaih la tawk tur chauhin a inthiat a, mi karah an indet chhawk zek zek mai a ni. Zaikhawm banah hun thawl a awm phawt chuan kawtchhuah lungdawh lamah rik pui sun sun mai tur, Engnge ni vei, hei leh chen a lo in vawng thianghlim tawh a, miin an hmusit phah tlat, vawi khat na reng reng chu chetsual ve rap pawh a pawi lo! Saw, a rawn melh dan atang sawn a tlawm sa reng alawm!

Dim miah suh Chheuva, a hmeichhia zawk mahina cho te chu phung sawh hlawih hlawih mai rawh le. Thangthar engmah hre mang lo te hian an nuihsawh vel che maw? Hmana thinglukam pakhat vanga i mualphona kha tunah chuan a hlaihkhuhna tur hun tha a rawn her chhuak ngei dawn e. Kohhran mitmei i ven vang chauha nula thingphur tlawm duh lo kha i ni a, chetsual ai chuan thinglukham sah i thlang ta zawk kha a ni a, nula laka i zei loh vang ani hlei nem! He mikhual nula hi i tana  bel ruat ngei a ni, he nu avanga kohhran phuar nih chu ana hauh lovang. Fa lu i hloh takngial dawn e!

E khai, ke hmawrah sipa boot a han invuah zet chuan ngaihtuahna pawh a chuan a hnuai ruih mai maw? Zaikhawm boruak pawh a heng zo vek mai! Nula rilru hneh dan hi chu a duh phawt chuan a thiam alawm! Upa Nikhupa te meuh pawhin, “Chheuva meuh han chetsual ve ta chu, a nulain a zir hle ani ang e” tiin an rawn thiam tho dawn. Mipa a nihzia hi khawvelin a hre dawn alawm.

Pathian fak hla saa tui taka mi an zai laia chutiang hlir alo ngaihtuahna chhan chu sipai boot vang vek a ni!

Zaikhawm chu an bang ta ngei mai. Mahse lungdawh lama inpawh mualpho a la rem rih lo ani ang, U Chheuva duh aiin an bang tlai ta tlat a, mikhual nula khalh falna hun a awm ta lo. Mikhual nulate thlenna veng lam meizial a tui thar thung a, an haw tur thlah a tul vang pawh ni chuang lovin meizial lei a ngai tlat. Mahse, nula rual khat chu pawh nghal bawrh bawrh a rem lo. Tum loh hmel takin an hnungah a zui hrut hrut a, a chang lahin a han kal pel ut ut thin bawk a. A han be dawn zuau zuau thin a, a han dir uih uih a, a hrawk atangin a rawn ri chhuak thei lo leh thin. A zah vang leh a zei loh vang ani lo. A la hun lo a ni zawk. Hmeichhia chu an cheng deh thiam a ngai.

Be lovin a chhuah takngial dawn a, an thlenna veng an thleng tawh tlat. Khawnge, tlangval; lungfing pangai ani lom ni, a chet a hun tlat. An hnung atang chuan a han dir uih a, “Rozual….” A ti hman chauh a, fur ruahin a nan huh lung no nal chu a rap pial palh a, a boot ropui a la hmang thiam chiah lo nen, a petek nuk a, tuihawk chu a rap per ta chuai mai a. Rozuali puan thulkhung bih lai chu a berh phung a, U Chheuva chuan a melh run run mai a. Zak tura ngaih chu a ni. A sipai boot vang bawk.

Rozuali te’n an pen zawhsan hnu chuan khaw hmawr favai zingah a va zung to to a, a han inthing nuk nuk a, hniak pherh vungin zanriah bawp man hman turin a haw ta a, A ka chhunga maian bai leh buhchangrum a hnawh luh lai chuan tuihawk a dai per mikhual nula kha a ngaihtuah roh roh a, a hmulthi a ding sung sung a. Biakin petromax chu miin an chhit khalh ang tih mawlh a hlau ber a, sipai boot thar bun chunga Biak in chhunga petromax khai luh chu pui dawn riau in a hria a ni. A kham thuai a, mei engah chuan a sipai boot chu a han thlek a, tap kawmah chuan a han per tlut tlut a. Kam a thuah puat a, Upa Lalbiaka inah petromax la turin a tek chhuak ta a ni.

Sipai boot hian thil a va ti thei em! Mihring nunah hian thil chhia leh tha a va han thleng hnem thei em! A buntu-a zir alo ni!

Entirnan, Kapzova te ang ke hmawra invuah chu ni se, Sachhun kawng an zawhpui kumtluan rinngawt ang a, khawilam mikhual nula hmeltha in khaw member a tih pun phah lovang. Lo vah nan te, buh phurh nan te, lui kal nan te hial pawh an hmang ang a, a ropuizia leh a chungnunzia te ngaihtuah miah lovin zo kawng chhuk-chhoah an rap sawk sawk anga, rei a daih lovang. Tiau lui dung an zawhpui thin a nih vaih phei chuan karlovah a savun chuan a tuar mai dawn a ni. Tui dai pui atan rit an ti deuh a nih pawhin an nghawngah an han awrh ngei ang a, nghawnga awrh chung chuan Tiau lui lipui dum ngun mai chu hleuh kaipuite an han tum ve khanglang ang a, an tla hlum mai ang. An thih phei chuan chuan thil zawng zawng a buai zo ang a, a ruang an zawnna lamah a sipai boot ropui ber chu an tibo emaw a ni ang a, thil a khawlo zo ang. Burma sumdawngin a khingkhat chauh emaw kha vaukam chirh zingah an han chhar ngei anga, hralh sumah pawh hlawk tham a nih dawn avangin a khing lehlam zawngin Tiau lui suar chhia zawng zawng an suar tluan ang a, an tla hlum leh reu reu ang e! Chuvangin, Kapzova te ang chuan bun ve lo law law mai rawh se.

U Chheuva han er pha ve deuh ber chu Hrangliana te lah a buna bun chi an ni silo! A kephah te reng mai chu a malsawm lo zawng hian a kak thu mai a, feh kawngah pawh a hniak hi tumah in an hai lo reng reng a ni, A sam te lah chu a tawngpawng zuah ve nghuang ringawt a, a bal em em bawk. U Chheuva te chuan awmze ril tak neiin asin an zuah ni! Aizawl-a a thianpa, Henry Khiangte chu Beatles zai te pawh a lo ngaithla ve tawh leh an lem te pawh lo hmu ve tawh a ni a. John Lenon-a sam sei lai hre pha ngat a nih bakah an hla thenkhat te pawh sa ve thei sawlh sawlh anih avanga, a sam chu zuah sei ve ngat a ni a. Henry-a sam a sei chhung chuan U Chheuva sam pawh a sei tur a ni ringawt, an inzawmmna a ril em! An naupan laia Pu Thawnga fu an ruk thin lai phei kha chu rei tak a ni tawh. Tih mai mai ani lo.

Henry pawh hi Beatles’ shoe leh kekawr zuih nena Thakthing tlang vela lo tawlh thlu ve zat zat tawh kha ani a, mi namai ani hlei nem! Aizawla a luh tirh chuan Lalrumvunga kha a ni ve ringawt a, tu khaw khain ka ui ka ar an ti lo. Pa lungleng thei ani a, Aizawl nula han khuaikhem tur chuan sap hming neih a ngai tih kar lovah a hrethiam thuai a, Modern a ngai tlat a ni.  Tichuan, sap hming hrang hrang a han pu chin a, a tir berah chuan Stefano a han inti phawt a. Zei phah dawn riauvin a inhria a, in hmeh hleiin a in hre bawk. Mahse vanduaithlak takin tlangval lar tak pakhat hming chiah mai a lo ni a, thlak a ngai leh ta. A thawnthubu chhiar ami Clayburn tih chu a pui riauin a hria a, a han pu leh a. Clayburn LR Vunga a inti mai thin a, chu hming pu chuan a then kual nasa ve hle a ni. Mahse aizawl nula pakhatin Clayburn tih chu Sikulpuikawnah alo nuihpui tak nghek nghek avangin thlak alo tul leh ta. Alfred CH Sailo, Dariano M Pudaite, Sosono L Hmar  tih vel a put kual tak chiam hnuah, a mumang lamah Henry  tih a lo nih avangin a zing tho chuan Henry H Khiangte tih chu a inphuah ta a ni. A thlak leh dawn em kan hre lo. Sipai boot nen a va inhlat ta em!


(A chhunzawmna a awm ang)